فصلنامه زیبایی شناسی ادبی
سال یکم شماره 1 (پاییز 1388)

یکی از موضوعاتی که از دیرباز تاکنون ذهن ادیبان و دانشوران را به خود مشغول کرده است، افکار و عرفان مولاناست که یک مکتب فکری و فلسفی متعالی و ژرف برای شناخت حق و حقیقت است. با توجه به این که همین افکار و عرفان را در آثار اشمیت نیز می توان پیدا کرد و باز با توجه به فضل تقدم مولانا، آیا می توان مولانا را الگوی اشمیت دانست؟ اشمیتی که خود، چهره شناخته شده ای است در عرصه ادبیات و نمایش که داستان ها و نمایش نامه های زیادی را به رشته تحریر در آورده است. برای پاسخ به این پرسش، نگاهی تطبیقی انداخته ایم به آثار مولانا و اشمیت، و وجوه اشتراک آن دو را تا حد معینی باز نموده ایم.

تحقیق در جنبه های مختلف تاثیر قرآن بر ادب فارسی از مباحثی است که در نقد ادبی از آن با عنوان پژوهش در منابع الهام آثار ادبی یاد می کنند. اصطلاحاتی که در این قبیل تحقیقات برای شرح و توصیف اقسام اثرپذیری از قرآن مورد استفاده قرار می گیرد، عبارت است از: اقتباس، عقد و تلمیح که در دانش بدیع ذکر و تعریف شده اند. در مقاله حاضر سعی شده است مفهوم تاثیر که در عنوان تحقیقات مذکور به کار رفته است، مورد بررسی قرارگیرد و سپس تعریف اصطلاحات یاد شده مرور و بازنگری شود و در پایان تقسیمی جامع و مانع از اقسام تاثیر قرآن بر شعر فارسی، ارایه گردد.

گستره تعاریف ارایه شده از پارودی چه قبل و چه بعد از قرن بیستم چنان وسیع است که خود دلیلی بر نبود تفاهم کامل بین منتقدان ادبی درباره تعریف این صنعت ادبی(نوع ادبی؟ !) است. ادبیات مدرن و فرامدرن استفاده گسترده ای از این صنعت را به نمایش می گذارند و این در حالی است که هنوز تعریف جهان شمولی از این صنعت وجود ندارد.
در این مقاله سعی شده تعریف پارودی از زمان ظهور تاکنون(در ادبیات غرب و به ویژه انگلیس) ارزیابی شده و در نهایت تعریفی جامع تر و کاربردی تر با توجه به دیدگاه گفتگویی باختین، دیدگاه ساختارگرایانه ژنت، و دیدگاه فراساختارگرایانه بارت ارایه شود. این مقاله تعریف پارودی را چنین پیشنهاد می دهد: پارودی تقلید یا تغییر شکلی عامدانه از محصولی فرهنگی اجتماعی (شامل انواع متون ادبی و غیر ادبی و گفتار در معنای بسیار گسترده باختینی آن) است که با دیدگاهی دست کم سرگرم کننده، نه لزوما تمسخر آمیز، موضوع اصلی خود را بازآفرینی می کند.

پژوهش حاضر سعی دارد با بررسی اندیشه شیخ اشراق و مقوله نور و ظلمت، انعکاس این نظریه را بر مفاهیم عالم ملک توضیح دهد و تاثیرپذیری عرفا به ویژه حافظ را از آن مکتب در حوزه اخلاق فردی و اجتماعی نشان دهد.

از آنجا که اغلب مضامین ادبی منظوم سنتی ما چه مضامین اخلاقی و عرفانی و چه مضامین حماسی و غنایی در قالب داستان نقل شده؛ پس شایسته است که بدین منظومه ها از نظر داستانی نگریست و ساختار و عناصر داستانی آن را مورد بررسی و تحلیل قرار داد. سوال اصلی تحقیق این است که منظومه های گذشته ادب فارسی از حیث اصول داستان نویسی از چه ویژگی هایی برخوردارند؟ ما با احساس این نیاز بر آن شدیم تا منظومه «جمشید و خورشید» سلمان ساوجی شاعر قرن هشتم را از این منظر مورد مداقه قرار دهیم؛ لذا برای پاسخ بدین امر ابتدا در مقدمه ای کوتاه به معرفی پدیدآورنده اثر و خود اثر پرداخته و ضمن این که روایت و طرح داستان را نقل کرده ایم، عناصر داستانی آن را در محورهایی چون؛ ویژگی های طرح، عناصر موجود در طرح، پیرنگ، شخصیت، زاویه دید، مکالمه، لحن، صحنه و بحران داستان، مورد تحلیل و بررسی قرار داده و نکات ضعف و قوت هر مورد را در مبحث همان عنوان بیان نموده ایم. حاصل بررسی ها در باب «جمشید و خورشید» نشان می دهد که اثر مزبور از طرحی بدیع و در عین حال ساده و قابل باوری برخوردار است. کمیت حوادث طبیعی بر حوادث غیرطبیعی و غیر واقعی غالب است. پیرنگ اثر برگرفته از رویکردهای عدیده است که سرانجام به نقطه اوج اثر یعنی وصال «جمشید و خورشید» منجر می شود. پرداخت شخصیت های متعدد اثر به صورت مستقیم و اغلب به شیوه توصیف صورت می گیرد. شاعر از شخصیت های ساده، ایستا و غیر پویا استفاده می کند. زاویه دید اثر دانای کل است و از زبان سوم شخص مفرد مطرح می گردد. گفتگو در داستان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تنوع لحن و رعایت تناسب لحن با شخصیت ها و صحنه ها از خصوصیات دیگر منظومه مزبور است.

مسعود سعد سلمان یکی از شاعران مشهور در ادب فارسی است. اگر او را در شمار یکی از ده شاعر بلندآوازه ادب فارسی به شمار آورده اند اغراق ننموده اند. مسلما شهرت او به واسطه حبسیات زیبا و در عین حال با سوز و گداز اوست. با تامل در اشعار او در می یابیم که باریک اندیشی ها، تصویرآفرینی و به ویژه جلوه های زیباشناختی دانش بدیع چشم گیر و قابل مطالعه است. از میان آرایه های لفظی و معنوی اشعار مسعود سعد دو آرایه موازنه(مماثله) از صنایع لفظی و حسن تعلیل از صنایع معنوی از جنبه بسامد و هنرنمایی های شاعرانه، اهمیت خاصی دارد و بر این اساس ضمن بررسی نمونه هایی از شواهد شعری و مصادیق مستخرج از دیوان در محورهای موضوع، تحقیق و کاربردی نمودن اشعار مد نظر قرار گرفته است.

نویسندگان و شاعران معمولا سعی می کنند با درهم ریختن ترتیب توالی کلمات کلام، جملات خاص بیافرینند تا بتوانند تاثیر بیشتری در مخاطبان خود بگذارند. فروغ فرخزاد بیش از دیگر شاعران معاصر ایران سخنانش را در قالب جملات «نشانه دار» بیان کرده است. او توانسته است با استفاده از جملات «نشانه دار» علاوه بر آنکه تاثیر بیشتری بر مخاطبانش بگذارد، سبکی جدید نیز در شعر فارسی ایجاد کند.
این مقاله می کوشد تا جملات «نشانه دار» آثار این شاعر ایرانی را مشخص سازد و ساختار آنها را بررسی کند.

جریان کارگاه ادبیات بالقوه، جریانی است ادبی بر مبنای ریاضیات مدرن که یگانه مکتب ادبی و هنری و زیباشناختی قرن بیستم، سوررآلیسم یا مکتب فراواقع گرایی را رد می کند و با هرگونه جوشش آنی و نوشتار خودکار و ناخودآگاه مخالفت می ورزد و خواهان کاربرد اصول و قواعد مستحکم در آفرینش ادبی و هنری است.
اولی پو، ادبیاتی خلاق و بالقوه است که باید توانایی خوانش های متفاوت را داشته باشد و امکان کشف و شهود را فراهم آورد و در این راه، ریمون کنو به عنوان سردمدار این جریان مدرن در قرن بیستم مطرح می گردد.

فرانتس کافکا از جمله نویسندگان برجسته قرن بیستم است؛ رمانک «مسخ» یکی از آثار بزرگ اوست. این اثر درباره گرگور، بازاریاب جوانی است که به حشره عظیمی مبدل می شود. مسخ گرگور زامزا، قهرمان این اثر، به یک حشره را می توان نماد زندگی پوچ و بی معنا و مفهوم انسان امروز دانست که از زندگی خشک و بی روح مادی و «ماشین زده» امروزی به تنگ آمده و از خود بیگانه و مسخ می شود. این نوع زندگی گرگور، نشانگر تنهایی، اضطراب و دلهره ای است که او، به عنوان نمادی از انسان امروز، در زندگی مدرن با آن روبه روست. در این تحقیق، برای تحلیل این داستان از روش فلسفی و از میان مدل های متعدد اگزیستانسیالیسم، مدل اگزیستانسیالیستی کی یر کگارد و از میان تئوری های او، بیگانگی، اضطراب و دلهره، و مفاهیم وابسته به آن به کار گرفته شده است. تحقیق حاضر نشان می دهد که گرگور زامزا احساس اضطراب می کند چراکه مسوول اعمال خویش است. این مسوولیت احساس ترس و گناه را در درون گرگور برمی انگیزد و در نتیجه تنهایی و انزوای او را در بردارد. منشا اصلی این احساس گناه را می توان در گناه اولیه انسان آدم وحوا جستجو کرد.

لویی فردینان سلین یکی از نویسندگان برجسته معاصر فرانسه و از نام آوران و مبتکران عرصه رمان است. سلین با استفاده از سبکی عامیانه توانست نوع ادبی رمان را متحول سازد و آثاری را با زبان و ویژگی هایی منحصر به فرد خلق کند. این مقاله ابتدا زبان فرانسه عامیانه را در آثار سلین مورد مطالعه قرار می دهد، سپس مشکلات مترجمان فارسی زبان را در ترجمه این آثار بررسی می کند و در آخر هم راهبردی مناسب برای ترجمه آثار نویسنده پیشنهاد می نماید. بدین منظور تحقیق حاضر از سه بخش زبان و سبک آثار سلین، واژگان عامیانه و نحو تشکیل شده است. بدیهی است، بدون آشنایی با ویژگی های زبان یک نویسنده، هرگز نمی توان ترجمه دقیقی را از آثار او ارایه داد. به همین سبب لازم دیدیم که در هر یک از بخش های فوق، پیش از پرداختن به مشکلات مترجمان، ابتدا به تجزیه و تحلیل ویژگی های زبان فرانسه عامیانه سلین بپردازیم.